दिल्ली हे एक महत्त्वाचं स्थान आहे.

 

#दिल्ली_तो_महास्थळ

इ.स. १७३७ च्या सुमारास छत्रपती शाहू महाराजांचे पराक्रमी सैन्य उत्तर दिशेकडे वेगाने कूच करत होते.
त्या मोहिमेची थरारक हकिगत थोरले बाजीराव पेशवे यांनी आपल्या बंधू चिमाजीअप्पाला लिहिलेल्या पत्रातून समोर येते.

बाजीरावांनी यमुनेच्या उतारांवर नियंत्रण मिळवले होते. मल्हारराव होळकरांना मुघल प्रदेशात लुटमारीसाठी पाठवण्यात आले होते. मात्र परतीच्या वाटेवर, मराठ्यांच्या मागील तुकडीवर मुघल सरदार सादतखानाच्या फौजेने अचानक हल्ला केला. या किरकोळ चकमकीत काही मराठे धारातीर्थी पडले.

मात्र या छोट्याशा विजयाचा गवगवा करत सादतखानाने दिल्लीत बादशहासमोर अतिशयोक्तीने आत्मप्रशंसा केली. त्याने म्हटले:

"मराठ्यांची फौज यमुना ओलांडून आली होती, ती आम्ही बुडवली. दोन हजार स्वार मारले गेले, दोन हजार नदीत वाहून गेले. मल्हारजी आणि विठोजी यांचाही अंत झाला. बाजीराव तर स्वतःच फरफटत निघून गेला. आम्ही त्यांना चंबळच्या पार ढकलून दिले."

ही फसवी माहिती ऐकून बादशहा प्रचंड खुश झाला आणि सादतखानाला बहुमोल दागिने, हत्ती इत्यादी पुरस्कार दिले.

जेव्हा ही गोष्ट बाजीराव पेशव्यांच्या कानावर आली, तेव्हा त्यांनी अत्यंत रोषाने उद्गार काढले:

"आमच्या फौजेत जिवंतपणा नाही, असं दाखवलं! केवळ लपंडाव करून आमचा पराभव दाखवला. मुघली कारभार कसा असतो हे बघा – करतात थोडं, सांगतात फार! पातशाहाला जे खरं वाटलं ते खोटं ठरवायलाच हवं. आता दोनच मार्ग आहेत – एकतर सादतखानाला चिरडून टाकावं, किंवा दिल्लीला धडा शिकवावा, म्हणजे सत्य काय ते स्वतःच्याच दरबारात उघड होईल."

तेवढ्यावर न थांबता, बाजीरावांनी अवघ्या दोन रात्रींमध्ये आठ दिवसांचा प्रवास पार करत दिल्लीत धडक मारली – सादतखानाला कुठलाही संशय येऊ न देता. २९ मार्च रोजी दिल्लीचे उपनगर आणि महत्त्वाचे पूर (परिसर) त्यांनी जाळून टाकले. भवानी यात्रेसाठी बाहेर पडलेल्या मुघल सैन्याला एकामागोमाग झोडपले. सादतखानाची धूर्त कथा आणि त्याचे खोटे दावे बादशहाच्या दरबारात उघड पडले.

खरंतर त्या क्षणी बाजीराव दिल्लीसही काबीज करू शकले असते. पण त्यांनी संयमाने म्हटले:

"दिल्ली हे एक महत्त्वाचं स्थान आहे. जर अमर्यादा पार केली, तर राजकारणाचा तोल ढासळतो."

हेच त्या योद्ध्याच्या दूरदृष्टीचं आणि शिस्तीचं प्रतीक ठरतं.